راهکارهای علمی برای ارتقای بهرهوری و بازگشت ایران به جایگاه نخست تولید و صادرات انار
مصاحبه با عضو هیات علمی پژوهشکده مرکبات و میوههای نیمهگرمسیری به مناسبت روز ملی انار در رادیو اقتصاد
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده مرکبات و میوههای نیمهگرمسیری، دکتر محمدرضا وظیفهشناس، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات علوم باغبانی و پژوهشکده مرکبات و میوههای نیمهگرمسیری، به مناسبت روز ملی انار در برنامه مجله رادیویی کشاورزی رادیو اقتصاد حضور یافت و درباره اهمیت و جایگاه انار در ایران و جهان گفتگو کرد.
دکتر وظیفهشناس در این مصاحبه اظهار داشت: انار میوهای مقدس است که در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده و از جایگاه والایی برخوردار است. کشور عزیزمان ایران، خاستگاه اصلی انار در جهان به شمار میرود. از حدود سه سال پیش با تلاشهای انجام شده روز ملی انار در تقویم رسمی کشور نیز ثبت شد که اتفاقی ارزشمند است.
وی افزود: تا چند سال پیش ایران مقام نخست تولید و سطح زیر کشت انار در جهان را در اختیار داشت، اما در سالهای اخیر کشورهایی همچون هند و چین با گسترش سطح زیر کشت، جایگاههای اول و دوم را کسب کردهاند. هماکنون تولید انار در هند سه میلیون تن و در چین یکمیلیون و ششصد و نود هزار تن است و ایران با تولید حدود یکمیلیون و سیصد هزار تن در سطحی معادل ۹۶ هزار هکتار، در رتبه سوم جهان قرار دارد. متوسط عملکرد باغات انار کشور حدود ۱۴ تن در هکتار است. استانهای فارس، مرکزی، یزد، سمنان، خراسان رضوی، اصفهان، لرستان، خراسان جنوبی، قم و مازندران از مهمترین مناطق انارخیز کشور به شمار میآیند.
عضو هیات علمی پژوهشکده مرکبات و میوههای نیمهگرمسیری در ادامه به تفاوت عملکرد میان باغداران اشاره کرد و گفت: برخی از باغداران پیشرو تا ۹۰ تا ۱۰۰ تن در هکتار برداشت دارند، در حالی که عملکرد برخی دیگر به دو تا سه تن نیز نمیرسد. این نشان میدهد که ظرفیتهای فراوانی برای ارتقای بهرهوری در این محصول وجود دارد. کشورهایی که در سالهای اخیر به تولید انار ورود کردهاند، نشان دادهاند که میتوان با برنامهریزی علمی و دقیق از این محصول بهرهبرداری بهتری داشت.
وی در خصوص چالشهای موجود در تولید انار تصریح کرد: بخشی از مشکلات به مدیریت باغداران مربوط است و بخشی دیگر به عوامل خارج از کنترل آنان، از جمله بازار. در برخی موارد عدم سازگاری رقم با منطقه، ضعف در مدیریت کشت، تربیت و هرس درختان، یا مکانیابی نادرست برای احداث باغ باعث افت عملکرد شده است. در بعضی مناطق انار بهصورت زراعی و بدون شناخت کافی از شرایط خاک و اقلیم کشت شده که در نهایت موجب کاهش بهرهوری شده است.
دکتر وظیفهشناس با اشاره به خامفروشی انار در کشور گفت: یکی از دلایل عقبماندگی ما در صادرات انار، فقدان صنایع فرآوری و بستهبندی مدرن است. در حالیکه انار و مشتقات آن سرشار از ترکیبات دارویی نظیر آنتیاکسیدانها، پلیفنولها، تاننها و فلاونوئیدهاست، ما نتوانستهایم از این ظرفیت بهدرستی استفاده کنیم. به عنوان نمونه، پوست میوه انار در بازارهای جهانی بین سه تا شش دلار قیمت دارد، اما به دلیل کمبود زیرساختهای فرآوری و استانداردهای صادراتی، از این مزیت بهرهبرداری نمیشود.
وی افزود: کشورهایی مانند ترکیه با وجود سابقه کمتر در تولید انار، اکنون حدود ۷۰۰ هزار تن انار تولید میکنند که نیمی از آن صادر میشود. در حالی که صادرات ایران در سال گذشته تنها حدود ۳۶ هزار تن بوده است. این تفاوت نشان میدهد که باید در حوزه صادرات و تسهیل شرایط برای باغداران تلاش بیشتری شود. تنوع ارقام انار ایران بسیار بالاست و همین موضوع میتواند پایهای برای ارتقای جایگاه کشور در بازارهای جهانی باشد.
عضو هیات علمی پژوهشکده مرکبات و میوههای نیمهگرمسیری تأکید کرد: متأسفانه ما نتوانستهایم خود را با تغییرات اقلیمی تطبیق دهیم. کاهش منابع آبی و افت مواد آلی خاک چالشهای جدی در تولید انار ایجاد کرده است. در این زمینه پژوهشکده مرکبات و میوههای نیمهگرمسیری اقدامات مؤثری را برای شناسایی و معرفی ارقام مقاوم به خشکی و شوری انجام داده است. با این حال، نیاز به تقویت پیوند میان تحقیق، آموزش و ترویج بهشدت احساس میشود.
وی در ادامه به ارائه هشت راهکار کلیدی برای ارتقای تولید انار پرداخت و گفت: انتخاب رقم مناسب هر منطقه بر اساس سازگاری اقلیمی و تجربیات محلی، رعایت اصول علمی در احداث باغ، اصلاح و بهبود سیستمهای آبیاری و حرکت به سمت سامانههای هوشمند، مدیریت تنشهای گرمایی و آفتابسوختگی از طریق استفاده از سایهبان، کائولین و سلیکات پتاسیم، تغذیه اصولی خاک و بهکارگیری مواد آلی، تربیت و هرس اصولی درختان، مدیریت آفات جدید از جمله مگس میوه و کرم گلوگاه و در نهایت استفاده از مالچ و سایر روشهای زیستمحیطی برای حفظ رطوبت و سلامت خاک از مهمترین اقداماتی است که میتواند در افزایش بهرهوری و پایداری تولید این محصول نقش مؤثری داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: برای بازگشت ایران به جایگاه اصلی خود در تولید انار، نیاز به یک اقدام هماهنگ و نظاممند است که در چهار محور سیاستگذاری حمایتی، ارتقای فناوری، ایجاد ارزش افزوده از طریق صنایع تبدیلی و بهرهگیری از ظرفیت شرکتهای دانشبنیان دنبال شود. هماکنون در کلکسیون ملی انار یزد ۷۶۲ ژنوتیپ ارزشمند نگهداری میشود که میتواند پایهای برای توسعه تحقیقات ژنتیکی و اصلاح ارقام مقاوم باشد.
دکتر وظیفهشناس در پایان گفت: موسسه تحقیقات علوم باغبانی و پژوهشکده مرکبات و میوههای نیمهگرمسیری با همکاری سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی دستنامهها و نشریات متعددی در زمینه کشت و کار انار منتشر کرده است. از جمله نشریه ترویجی ۱۲۰ نکته کلیدی در کشت و کار انار که به عنوان یکی از نشریات برتر کشور معرفی شد. باغداران میتوانند از طریق سامانه تالار ترویج به این منابع آموزشی دسترسی پیدا کرده و همچنین در دورههای حضوری و مجازی، آموزشهای لازم را دریافت کنند.
