مروری بر تازهترین یافتههای پژوهشی در حوزه زیست فناوری شیلات؛
نشست تخصصی «بیوتکنولوژی و کاربرد آن در آبزیپروری» در پژوهشکده اکولوژی دریای خزر برگزار شد
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده اکولوژی دریای خزر، روز سهشنبه ۲۷ آبان ماه ۱۴۰۴، نخستین نشست تخصصی «بیوتکنولوژی و کاربرد آن در آبزیپروری» با حضور مریم میربخش، رئیس بخش زیستفناوری موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، حسن نصرالهزاده، رئیس پژوهشکده، حسن فضلی، معاون پژوهش و فناوری پژوهشکده و جمعی از محققان، کارشناسان و علاقهمندان بهصورت وبیناری و حضوری در سالن اجتماعات ساختمان شماره ۲ جهاد استان برگزار شد.
مریم میربخش، ضمن تشکر از فراهم شدن شرایط برگزاری نشست، به اهمیت زیستفناوری در تولید محصولات فناورانه و ارتقای ارزش افزوده آنها اشاره و ریاست جلسه را بر عهده گرفت.
میربخش با اشاره به موضوعات مطرحشده گفت: اگر پژوهشها به سمت تجاریسازی و عملیسازی هدایت شوند، میتوانیم از پتانسیلهای بیشمار علم و فناوری به شکل ملموس و پایدار بهرهبرداری کنیم. این رویکرد نهتنها به رشد اقتصادی و فناوری میانجامد، بلکه با تقویت همکاریهای بینگرایانه و پاسخگویی به نیازهای واقعی جامعه، میتواند به حل مسائل زیستمحیطی، ارتقای کیفیت زندگی و ایجاد تعادل عادلانهتر بین پژوهش و بازار منجر شود.
وی افزود: تقویت همکاریهای سهجانبه پژوهشگران، صنعتگران و دانشگاهیان میتواند از ظرفیتهای موجود به بهترین شکل استفاده کرده و فرایند نوآوری را تسریع کند. همچنین برگزاری کارگاهها و کارگروههای هماندیشی با حضور نمایندگان پژوهش، صنعت و نهادهای سیاستگذاری، برای شناسایی فرصتهای بالقوه در حوزههای اولویتدار، بسیار مثمرثمر خواهد بود.
زهرا یعقوبزاده، سرپرست بخش بیوتکنولوژی، در سخنان خود به ظرفیتهای میکروبهای دریایی در حوزههای پژوهشی و صنعتی اشاره کرد و گفت: از تثبیت نیتروژن تا تولید آنزیمها و آنتیبیوتیکهای نوین، میکروبهای دریایی پتانسیل تبدیل منابع طبیعی به داروها، بیوسورفکتانتها، بیوپلیمرها و ترکیبات ضدسرطانی را دارند. کاربردهای آنها در پزشکی، کشاورزی، صنایع غذایی و محیط زیست روزبهروز در حال گسترش است.
وی با تأکید بر تنوع زیستی باکتریهای دریایی از ساحل تا اعماق اقیانوس، افزود: هر گروه نقش خاصی در چرخههای زیستی ایفا میکند؛ برخی در تثبیت نیتروژن و تجزیه ترکیبات آلی تخصص دارند، برخی به تولید آنتیبیوتیکها و آنزیمهای نوین میپردازند و برخی دیگر منبعی برای داروهای ضدسرطان و ضدویروسی هستند.
یعقوبزاده همچنین به دستاوردهای پژوهشکده اشاره کرد و گفت: استخراج آستاگزانتین و فیکوسیانین از میکروجلبکها، تولید پپتیدهای زیستفعال از خیار دریایی و پوست ماهی قزلآلا، و کودهای آمینواسید حاصل از هیدرولیز زائدات آبزیان نمونههایی از فعالیتهای موفق ما هستند. علاوه بر این، کشاورزی پایدار و تولید کودهای زیستی با کمک سیانوباکتریها و اکتینوباکترها، که قابلیت تثبیت نیتروژن، تولید متابولیتهای محرک رشد گیاه و کنترل زیستی پاتوژنها را دارند، بهطور گسترده امکانپذیر شده است.
وی با اشاره به چالشهای کشت برخی باکتریهای دریایی در شرایط آزمایشگاهی، تأکید کرد: فرآیندهای استخراج و کشت صنعتی نیازمند فناوریهای نوین مانند بیورآکتورهای تنظیمشده و کشت همزیستی است، اما با توجه به چشمانداز این فناوری در بازار جهانی، زیستفناوری دریایی با رشد چشمگیری روبرو شده است.
سعید وحدت، مدیرعامل شرکت دانشبنیان پرتو غذای آبزیان سورنا، در جریان نشست تخصصی «بیوتکنولوژی و کاربرد آن در آبزیپروری» گفت: پپتیدهای زیستفعال دریایی با توجه به ویژگیهای منحصربهفردشان، کاربردهای گستردهای در صنایع مختلف دارند.
وی توضیح داد: در صنایع غذایی، این پپتیدها برای بهبود ارزش تغذیهای، افزایش ماندگاری و ارتقای خواص آنتیاکسیدانی و ضد میکروبی مورد استفاده قرار میگیرند. در صنایع داروسازی، از آنها برای تولید داروهای ضد فشار خون، ضد دیابت، ضد التهاب و ضد سرطان بهرهبرداری میشود و در صنایع آرایشی و بهداشتی نیز بهعنوان ترکیبات ضد پیری، مرطوبکننده و محافظ پوست کاربرد دارند.
وحدت همچنین به نقش این پپتیدها در کشاورزی اشاره کرد و گفت: آنها بهعنوان محرکهای رشد طبیعی گیاهان و عوامل کنترل بیولوژیکی آفات استفاده میشوند و در حوزه بیوتکنولوژی، در تولید مواد زیستفعال و توسعه محصولات نوین بیوتکنولوژیکی نقش مهمی ایفا میکنند.
وی با بیان امیدواری خود افزود: با توجه به منشا طبیعی و ایمنی بالای پپتیدهای زیستفعال، انتظار میرود در تولید محصولات صنایع مختلف بهطور گسترده بهکار گرفته شوند.
مریم قیاسی، رئیس بخش بهداشت و بیماریهای آبزیان و عضو هیئت علمی پژوهشکده، در نشست تخصصی «بیوتکنولوژی و کاربرد آن در آبزیپروری» به اهمیت واکسنها در صنعت پرورش ماهی در قفسهای دریایی اشاره کرد و گفت: واکسیناسیون نقش مهمی در حفظ سلامت آبزیان و افزایش بهرهوری دارد.
وی افزود: از کاربردهای اصلی واکسنها میتوان به پیشگیری از بیماریهایی مانند ویبریوز و بیماری کلیههای کیستی، کاهش مصرف آنتیبیوتیکها به دلیل کاهش نیاز به دارو و جلوگیری از مقاومت دارویی، افزایش بقای ماهیها و کاهش مرگومیر ناشی از بیماریها و در نهایت بهبود کیفیت محصول نهایی اشاره کرد.
قیاسی با بیان اینکه پرورش ماهی در قفسهای دریایی به دلیل بحران خشکسالی و لزوم بهرهوری بهینه از منابع آبی رو به افزایش است، ادامه داد: این روش با چالشهایی نیز همراه است؛ از جمله عدم امکان کنترل فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب، تراکم بالای ماهیان، تماس مستقیم با آب آزاد، دشواری استفاده از دارو در زمان شیوع بیماری و محدودیت در ضدعفونی محیط. بنابراین واکسیناسیون پیش از انتقال ماهیان به قفسهای دریایی ضروری است.
وی فواید واکسیناسیون را اینگونه توضیح داد: با اجرای این روش، مصرف آنتیبیوتیکها در طول دوره پرورش به میزان قابل توجهی کاهش مییابد و اکوسیستم دریایی از شیوع پاتوژنهای مقاوم در امان میماند. در نتیجه، ماهیهای سالمتر با گوشت باکیفیتتر و مناسب برای صادرات تولید خواهند شد.
قیاسی، چالشهای تولید واکسن برای آبزیان را برشمرد و گفت: ما و همکارانم در پژوهشکده موفق شدهایم نخستین بذر بومی واکسن کشته سهگانه ماهی قزلآلا را تولید کنیم و امیدواریم با مشارکت بخش خصوصی، تولید نیمهصنعتی آن نیز محقق شود.
مهدی ذوالفقاری، عضو هیئت علمی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، بهعنوان سخنران مدعو در نشست تخصصی «بیوتکنولوژی و کاربرد آن در آبزیپروری» حضور داشت و با موضوع «رویکردهای ملی و بینالمللی زیستفناوری دریا؛ از ضرورت تا ظرفیت» به ارائه مطلب پرداخت.
وی در سخنان خود زیستفناوری دریایی را بهعنوان یکی از حوزههای نوظهور و پویا در سطح ملی و بینالمللی معرفی کرد و گفت: در این فناوری از منابع زیستی دریایی مانند میکروارگانیسمها، جلبکها، گیاهان و جانوران دریایی برای توسعه محصولات و فرآیندهای نوآورانه استفاده میشود.
ذوالفقاری افزود: زیستفناوری دریایی با حفاظت از محیط زیست و بهرهبرداری پایدار از منابع دریایی، به تأمین امنیت غذایی—شامل ماهی و جلبک—و توسعه داروهای جدید کمک میکند.
وی با ارائه مثالهایی از استفاده موفقیتآمیز دانش بیوتکنولوژی در کشورهای مختلف جهان برای حل چالشهای اساسی دولتها گفت: جلبکها میتوانند برای تولید سوختهای زیستی و انرژیهای تجدیدپذیر بهکار گرفته شوند. تنوع زیستی، اقتصاد آبی، ایجاد فرصتهای شغلی، همکاریهای بینالمللی و فناوریهای نوین، ظرفیتهای کلیدی هستند که در کنار هم میتوانند به توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی منجر شوند.
فائزه ترک پهنابی، محقق بخش بیوتکنولوژی پژوهشکده، در نشست تخصصی «بیوتکنولوژی و کاربرد آن در آبزیپروری» به ارائه مطلب با موضوع «نقش جلبکها در تولید ترکیبات دارویی پیشرفته» پرداخت.
وی اظهار داشت: جلبکها نقش بسیار مهمی در تولید ترکیبات دارویی پیشرفته دارند و منابع غنی از ترکیباتی مانند فیکوبیلیپروتئینها و کاروتنوئیدها هستند که خواص آنتیاکسیدانی قوی داشته و در پیشگیری از بیماریهای مرتبط با استرس اکسیداتیو مفیدند. همچنین برخی جلبکها مانند اسپیرولینا و کلرلا حاوی ترکیباتی با فعالیت ضدتوموری هستند و علاوه بر خواص ضد التهاب و ضد ویروسی، منبع مهم اسیدهای چرب امگا-۳ بهشمار میآیند که در سلامت قلب و مغز نقش کلیدی دارند.
ترک پهنابی افزود: محققین پژوهشکده توانستهاند فرمول لختهسازی و تهیه خمیر جلبک را بهینهسازی کنند تا در کوتاهترین زمان و با کمترین هزینه به توده جامد جلبک دست یابند. همچنین با مطالعه روی آب دریای خزر، گونههای مختلف جلبک اسپیرولینا شناسایی، جداسازی و خالصسازی شده و با بهینهسازی محیط کشت، تولید زیستتوده و تجمع کلروفیل در میکروجلبک کلرلا ولگاریس بهبود یافته است.
وی در پایان تأکید کرد: به دلیل تنوع زیستی بالا و رشد سریع، جلبکها بهعنوان منابع پایدار و مقرونبهصرفه برای تولید داروهای نوین مورد توجه قرار دارند. تحقیقات در این زمینه همچنان در حال گسترش است و پتانسیل بالایی برای کشف ترکیبات دارویی جدید از جلبکها وجود دارد.
