تغییرات اقلیمی و گلدهی بیموقع درختان مرکبات
بررسی عوامل موثر گلدهی خارج از فصل درختان مرکبات، و راهکارهای پیشگیری از آن
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده مرکبات و میوههای نیمهگرمسیری، در سالهای اخیر بهویژه امسال، به دلیل تغییرات اقلیمی، پدیده گلدهی بیموقع در درختان مرکبات در برخی مناطق کشور به یکی از چالشهای مهم باغداران تبدیل شده است. اما علت اصلی این گلدهی خارج از فصل چیست؟ آیا تغییرات اقلیمی، تنشهای آبی، یا مدیریت نادرست تغذیه درختان در این موضوع نقش دارند؟ و مهمتر از آن، چه راهکارهایی برای کنترل و پیشگیری از آن وجود دارد؟
در این مصاحبه، با دکتر بابک عدولی، عضو هیات علمی پژوهشکده مرکبات و میوههای نیمهگرمسیری، به بررسی دقیقتر عوامل مؤثر در گلدهی بیموقع، نشانهها، پیامدها و روشهای علمی مقابله با این پدیده پرداختهایم.
دکتر عدولی توضیح داد: گلدهی پدیدهای متاثر از روابط متقابل موجود بین متغیرهای آب و هوایی و فرآیندهای فیزیولوژیک درخت است و نقشی تعیینکننده در مقدار عملکرد، کیفیت محصول و درآمد باغدار دارد. وی افزود: شرایط اقلیمی منطقه تولید، بهویژه دما و میزان آب قابل دسترس، اثری تعیینکننده در زمان آغاز و طول فصل گلدهی و همچنین در تعداد گلهای تشکیل شده دارند. عوامل اقلیمی در کنار خصوصیات ژنتیکی در تعیین جنسیت گلها، الگوی پراکنش گلها در سطح تاج و درصد تشکیل میوه نیز نقش مهمی دارند.
ایشان درباره فرآیند گلانگیزی گفت: در شرایط اقلیم نیمهگرمسیری، ارسال پیام بیوشیمیایی به جوانههای رویشی درخت برای تبدیل شدن آنها به جوانه گل که اصطلاحاً گلانگیزی نام دارد، تحت تأثیر سرما رخ میدهد. آستانه دمایی لازم برای ایجاد چنین پیامی بهطور دقیق مشخص نیست، اما گمان میرود بسیار نزدیک به ۱۹ درجه سانتیگراد باشد. دوره سرمایی علاوه بر نقش مذکور، میتواند در تعداد گلهای تشکیل شده نیز اثرگذار باشد و افزایش طول دوره سرمایی موجب افزایش حجم گلدهی میشود.
وی درباره ارقام گرمسیری گفت: گلالقایی در ارقام گرمسیری مانند لایمها و لمونها از سازوکار دیگری پیروی میکند و تحت کنترل تنش آبی (خشکی طولانی مدت و بارندگی یا آبیاری مؤثر پس از آن) قرار دارد. بر اساس مشاهدات موجود، اگر درختی دچار تنش آبی شده باشد، بارش در محدوده ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیمتر میتواند باعث تحریک گلدهی شود. در چنین مواردی، اغلب پس از گذشت ۲۰ تا ۲۸ روز از بارش یا آبیاری مؤثر، ترکیبی از جستهای رویشی و زایشی تشکیل شده و گلهای خارج از فصل ایجاد میشوند.
ایشان افزودند: تجربه نشان داده است که در ارقام نیمهگرمسیری مرکبات و در عرضهای جغرافیایی بالا، اگرچه شدت سرما و طول فصل زمستان گلالقایی جوانهها را تحت کنترل خود دارند، اما تنش خشکی هم میتواند منجر به گلالقایی جوانههای رویشی شده و باعث تولید گلهای خارج از فصل شود. بر همین اساس، کاشت گونهها و ارقام نیمهگرمسیری مرکبات در مناطق گرمسیری که شرایط تابستان و زمستان تفاوت زیادی ندارد، میتواند باعث گلدهی این درختان در سراسر طول سال شود. در چنین وضعیتی، هرگاه شرایط محیطی مساعد باشد، درصدی از شاخههای رویشی و زایشی تولید خواهند شد. به این ترتیب، گلدهی منحصر به زمان خاصی از سال نمیشود. لازم به ذکر است که میزان گلهای تولیدی سالانه ارقام نیمهگرمسیری کشت شده در اقلیم گرمسیری اغلب به دلیل نقش منفی تنش خشکی، کمتر از اقلیم نیمهگرمسیری خواهد بود.
دکتر عدولی در پایان تاکید کرد، در زمان ظهور گل های خارج از فصل، شرایط محیطی لازم برای رشد و تبدیل آنها به میوههای سالم و قابل برداشت فراهم نیست. بنابراین، اگر این گلها باقی بمانند، بخشی از اندوختههای غذایی درخت صرف تولید میوهچههایی میشود که در نهایت به دلیل نبود شرایط مناسب، ریزش خواهند کرد و هیچ ثمری نخواهند داشت. به همین دلیل، توصیه میشود که باغداران با دقت و به محض مشاهده گلهای خارج از فصل، اقدام به حذف آنها نمایند. این کار باعث میشود منابع غذایی درخت حفظ شده و در فصل مناسب، تولید میوههای با کیفیت و قابل برداشت تضمین گردد.
